www.skladnica-gornoslaska.pl                             o stronie                             bibliografia                             kontakt

SZLAK PIASTOWSKI

Tworząc dział SZLAK PIASTOWSKI wychodzę z inicjatywą mającą na celu silniejsze zwrócenie uwagi i podkreślenie oraz zaakcentowanie obiektów, które powstały z bezpośredniej inicjatywy Piastów Górnośląskich lub ich intensywniej działalności na obszarze ich władania. Rzecz ujmując, obszary stanowiące niegdyś terytoria księstw górnośląskich: opolskiego, niemodlińskiego, strzeleckiego, kozielsko-bytomskiego, raciborskiego, cieszyńskiego, oświęcimskiego, siewierskiego a także ziemi wieluńskiej. Piastowie byli panami którzy dali swoim poddanym religię, naukę, urządzenia państwowe, świątynie, szkoły, miasta, zamki i mury obronne. W ten sposób budowali swoją tożsamość i autonomiczność swoich ziem. Takie fakty przypominają o czasach, kiedy o obliczu krainy decydowali nie magnaci węgla i stali, lecz książęta oraz sprowadzeni przez nich zakonnicy, a w górnośląskim krajobrazie dominowały nie kopalniane szyby i kominy, lecz wieże świątyń i zamków. Wiele obiektów zabytkowych zawdzięcza swój początek książętom. Niestety do naszych czasów przetrwało ich niewiele. Po wygaśnięciu linii Piastów na Górnym Śląsku rezydują namiestnicy, zarządzający w sposób prowincjonalny. Trudno się dziwić, że tak niewiele zabytków przetrwało, a te które dziś możemy podziwiać wielokrotnie były odbudowywane i przebudowywane nie zachowały wiele z oryginalnego wyglądu. Należą do nich:

BYTOM

Rzeczywistym fundatorem kościół Najświętszej Marii Panny był książę opolski, Władysław, po objęciu władzy w księstwie, tj. po 1246., a przed 1253 r. Tak więc w tradycji premonstratensów (norbertanów) przetrwało imię fundatora kościoła – Władysław, ale niewłaściwie powiązane z godnością prymasa Węgier. W związku z tą tradycją i przekazem Liebentala na przełomie XVII/XVIII wieku umieszczono w kościele istniejący do dziś portret rzekomego fundatora. Wzniesiony przez księcia Władysława kościół był murowany w stylu gotyckim z wapienia i dolomitu, o czym świadczą zachowane do czasów obecnych fragmenty pierwotnej budowli. Była to pierwsza parafia miejska w Bytomiu, ponieważ poza murami istniał już wtedy kościół św. Małgorzaty. Według zachowanych dokumentów, kościół jak na owe czasy był dość dobrze wyposażony. Najcenniejszym zabytkiem, zarówno kościoła jak i całego miasta, jest obraz Madonny Bytomskiej. Pochodzi on z ok. 1420 roku, a namalowany został na desce lipowej, a przedstawia Madonnę na złotym tle w płaszczu ozdobionym liliami, trzymającą Dzieciątko na lewym ramieniu. Wewnątrz kościoła na uwagę zasługuje także portret księcia bytomskiego, Kazimierza. Obraz pochodzi z XVII wieku, ale przedstawia księcia, który Bytom uczynił stolicą swojego księstwa. Książę trzyma w ręku dokument wystawiony w 1294 roku, na mocy którego przekazał premonstratensom z OłbiŽna prawo patronatu nad tymże kościołem Najświętszej Marii Panny. Obok postaci księcia widnieje tarcza z herbem Górnego Śląska, tj. białym orłem.

CIESZYN

Wieża, zwana piastowską, jest jedyną ocalałą z czterech tego rodzaju budowli, a flankujących dawny, górny zamek Piastów Cieszyńskich. Została ona wzniesiona w XIV wieku z kamienia, na planie kwadratu o boku 9,04 m. W następnym stuleciu wieżę podwyższono o ceglane blanki i ozdobiono herbami Piastów Cieszyńskich. Wysokość wieży ~wnosi 28,9 m. Po zniszczeniu pozostałości dawnego zamku książęcego w XIX wieku. Obecnie Stanowi dobry punkt widokowy na miasto i okolice.

Kościół św. Marii Magdaleny, wybudowany w stylu gotyckim w trzynastym wieku, staraniem książąt cieszyńskich, obsługiwany był początkowo przez dominikanów i nosił tytuł Najświętszej Maryi Panny. W czasie Reformacji przeszedł w ręce ewangelików (1544-1611), a zakonnicy udali się do Oświęcimia. W 1611 roku wrócili z powrotem, lecz klasztor nigdy nie doszedł do dawnej świetności. Poprzez odbudowę i dobudowanie wieży nabrał cech barokowych. W tym stylu utrzymany jest do dzisiaj jego wystrój. Przy balaskach, w ścianie, znajduje się gotycki nagrobek księcia cieszyńskiego Kazimierza I (+1358) lub Przemysława I (+1404), wykonany przez nieznanego rzeźbiarza, związanego ze słynnym warsztatem Piotra Parela w Pradze. W kościele znajduje się obraz Matki Boskiej Cieszyńskiej.

Pierwsza chrześcijańska, świątynia w Cieszynie, najstarszy i najcenniejszy zabytek Śląska Cieszyńskiego. Obiekt zbudowany przed panowaniem Piastów Cieszyńskich. Pełnił bardzo ważną rolę kościoła grodowego w czasie panowania cieszyńskich Piastów (do 1653 roku). Powstała w XI wieku, przebudowana w XIV. Wybudowana z miejscowego kamienia wapiennego na rzucie koła z półkolistą apsydą. Średnica nawy mierzy 6,4 m, wysokość do podstawy sklepienia f 1,3 m.

Częstochowa

Książę Opolski Władysława Opolczyk napisał dokument erekcyjny klasztoru 9 sierpnia 1382 r , gdzie następnie sprowadził na stróżów cudownego obrazu Matki Bożej Paulinów z Węgier, słynęli z wielkiej pobożności. Ich klasztor znajdował się pod miastem Budą, stolicą Węgier. Z tego to klasztoru, a jak inni twierdzą z klasztoru Nostre, książę Opolski sprowadził 16 Paulinów. Obraz Matki Bożej Częstochowskiej zwany wcześniej jako Matka Boska Bełska sprowadzony został w 1384 r, przez Władysława Opolczyka. Według legendy autorem wizerunku miał być św. Łukasz Ewangelista. Jak widać wielki udział w historii miał udział książę Opolski Władysław, który krótko panował na ziemi wieluńskiej, ale zapoczątkował piękną kartę historii najbardziej znanego sanktuarium maryjnego w Polsce.

FRYDEK-MISTEK - Republika Czeska

Zamek we Frydku na urwisku ponad rzeką Ostrawicą wystawił cieszyński książę Kazimierz I w 1 poł. XIV w. jako ochronę zachodniej granicy księstwa cieszyńskiego i drogi prowadzącej z Bramy Morawskiej do księstwa. Składał się z małego dworu otoczonego murami z paroma basztami i wysoką wieżą bramną. Od 1573 r. frydecki zamek stał się własnością wielu szlacheckich rodów.

KĘDZIERZYN-KOŹLE

Zamek wzniesiony na przełomie XIII i XIV wieku, po zniszczeniach spowodowanych pożarami, został odbudowany w drugiej połowie wieku XVI. Ponownemu zniszczeniu zamek uległ podczas oblężenia francusko - bawarskiego w 1807 roku. Do naszych czasów zachował się mur oporowy wraz z fragmentami półkolistej bastei. Najciekawszą częścią zamku jest częściowo zrekonstruowana Baszta, będąca obecnie siedzibą Towarzystwa Ziemi Kozielskiej i muzeum. W stosunkowo dobrym stanie znajduje się też zespół budynków tzw. przedzamcza, pochodzący z lat 1563-1584 (podczas oblężenia w 1807 r. był to szpital garnizonowy).

OPOLE

Stanowi ona jedyną pozostałość po zamku książęcym, którego budowę rozpoczął ok. 1217 Kazimierz I, a zakończył około 1289 Bolko I. On też wzniósł około. 1300 r. okrągłą wieżę, która nieznacznie przebudowana przetrwała do dziś jako jedyna pamiątka po zamku, który po śmierci Jana Dobrego szybko popadł w ruinę. Władze pruskie postanowiły umieścić w nim siedzibę rejencji. W związku z budową nowej siedziby władz w latach 1928-1930 (obecny gmach Urzędu Wojewódzkiego) zamek został zburzony. Wskutek protestów mieszkańców pozostawiono jednak stojącą do dziś wieżę.

Zbudował go ok. 1382-1384 książę Władysław II Opolczyk obok jednej z bram miasta. Niewiele potrafimy powiedzieć o jego pierwotnym wyglądzie - uległ zniszczeniu jeszcze szybciej niż zamek na Pasiece. Już w połowie XVI w. służył jako więzienie. W 1615r spłonął doszczętnie - ocalała tylko zrujnowana wieża. W 1670 teren i ruiny przekazano jezuitom, którzy zbudowali tam kaplicę i gmach kolegium. W XIX w. władze przekazały obiekt nowo utworzonemu Gimnazjum Męskiemu. Dziś wieża i resztka murów stanowią część Technikum Mechanicznego.

Według niepewnych przekazów drewniany kościółek na miejscu dzisiejszej Katedry ufundował Bolesław Chrobry. On też miał przekazać cenną relikwię - drzazgę z Krzyża Św. W każdym razie w 1295 r. zbudowano murowany kościół, w którym znalazł wieczny spoczynek ostatni opolski Piast. Katedra dzieliła losy miasta - wielokrotnie niszczona pożarami, odbudowywana nie zachowała pierwotnego wyglądu. W jej bocznej nawie znajduje się płyta nagrobna Jana Dobrego. W Katedrze znajduje się obraz Matki Boskiej Opolskiej.

Klasztor i kościół ufundowany został w 1248r, po pożarze odbudowany został w zbliżonej do dzisiejszej postaci w latach 1309-1350. Zbudowana przez Bolka I kaplica św. Anny stała się świątynią grobową Piastów opolskich i jest najcenniejszym zabytkiem Opola. Pochowano tam 8 książąt i 5 księżnych opolskich: Bolka I, Bolka II, Bolka III Bolka IV, Mikołaja I, Mikołaja II, Jana II i Władysława Opolczyka. Kamienne sarkofagi Bolka I i Bolka II oraz dla siebie i swej żony Anny ufundował ok. 1380r. ks. Bolko III. W 1905 r. pod kaplicą Niemcy odkryli kryptę grobową z 7 trumnami. Ponieważ w drugiej poł. XVI w. kaplicę sprofanowano, trudno ustalić czyje zwłoki odkryto w krypcie.

Orłowa - Republika Czeska

Dominujący nad całą okolicą neogotycki kościół w Orłowej o dwóch wysokich wieżach, został wzniesiony w latach 1903 –1905 przez miejscowego budowniczego Martinca. Powstał on na fundamentach starego kościoła klasztornego Benedyktynów, których z podkrakowskiego Tyńca sprowadzili do Orłowej w XIII w. śląscy Piastowie. Z powstaniem kościoła związana jest legenda mówiąca o wielkim orle, który pokazał się z hostią w dziobie księciu opolsko-raciborskiemu Mieszkowi i jego żonie Ludmile, odpoczywającym podczas łowów w puszczy. Ponieważ księżna po tym wydarzeniu szczęśliwie urodziła syna Kazimierza, książę na tym miejscu, które nazwał Orłową, wystawił kaplicę.

Śląska Ostrawa (dawniej Polska Ostrawa) - Republika Czeska

W połowie XIII w. książęta opolscy z dynastii piastowskiej wystawili gród u styku rzek Ostrawicy i Łuczyny. Chronić miał polsko-morawską granicę na Ostrawicy oraz trakt handlowy z Opawy do Krakowa. Tworzyło go piętrowe „palatium” otoczone fortyfikacjami a wstępu chroniła wieża bramna. W 1380 r. książę cieszyński Przemysław I Noszak wymienił Ostrawę z Arnosztem z Tworkowa za dziedziczne wójtostwo w Cieszynie i od tego czasu gród stał się siedzibą szlacheckich właścicieli

Oświęcim

Książę krakowski Kazimierz Sprawiedliwy nadał w 1179r, kasztelanię oświęcimską swojemu bratankowi, Mieszkowi Laskonogiemu księciu opolskiemu, z przeznaczeniem dla jego syna Kazimierza. Źródła podają, że książę Kazimierz I przebudował i umocnił zamek w Oświęcimiu. Z okresu panowania tego władcy zachowały się ślady najstarszego muru ziemno – drewnianego otaczającego wzgórze zamkowe. W 1241 roku gród oświęcimski został zniszczony przez Tatarów. Książę opolsko – raciborski, Mieszko II Otyły, odbudował zamek oraz częściowo otoczył wzgórze zamkowe murem obronnym. Na początku XIV wieku Oświęcim stał się stolicą nowo utworzonego księstwa oświęcimskiego, a pierwszym piastowskim księciem, który zamieszkał w zamku był Władysław, syn Mieszka I cieszyńskiego. Zamek oświęcimski największą świetność przeżywał za panowania księcia Kazimierza. Ostatnim z linii Piastów oświęcimskich był książę Jan IV, który w 1454r. sprzedał księstwo oświęcimskie królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi za 50 tysięcy groszy szerokich praskich. Od tej chwili zamkiem oświęcimskim zarządzali starostowie królewscy.

RACIBÓRZ

Pierwsza wzmianka o grodzie pochodzi z 1108 roku. Z Kroniki Galla Anonima wiadomo, że został wówczas odbity z rąk Morawian przez wojska księcia Bolesława Krzywoustego. Stał się siedzibą polskiego kasztelana, a w II połowie XII wieku dworu Mieszka I, pana na Raciborzu, władcy Polski. Po nim rezydowali tu kolejni książęta górnośląscy, w tym Kazimierz, dziad króla polskiego Władysława Łokietka. W I połowie XIII wieku rozpoczęto wznoszenie pierwszych partii murowanych zamku

Około 1290 roku książę Przemysł zlecił budowę gotyckiej kaplicy, która otrzymała wezwanie św. Tomasza Becketa z Canterbury, angielskiego męczennika. Wezwanie upamiętnia spór między biskupem wrocławskim Tomaszem II a księciem Henrykiem IV Probusem, którego finał, opisany przez Jana Długosza, rozegrał się w Raciborzu. Zamek, w którym schronił się biskup, oblegały wojska Probusa. Ostatecznie doszło do pojednania, a wdzięczny za to biskup ustanowił przy kaplicy kolegiatę. Kanonicy przebywali tu do 1416 roku. Znawcy nie mają wątpliwości, że kaplica stanowi dziś najcenniejszy tego typu obiekt w Polsce. Nazywana jest perłą górnośląskiego gotyku, bądź też, ze względu na podobieństwa do słynnej paryskiej kaplicy, śląską Saint-Chapelle. Ze starych przekazów wiadomo, że niegdyś przechowywano tu i czczono święte relikwie, najprawdopodobniej szczątki kanonizowanego biskupa z Canterbury.

RUDY

Pierwotną lokalizacją pierwszego opactwa cysterskiego na Górnym Śląsku miały być Woszczyce (dziś część gminy Orzesze). W roku 1238 kapituła generalna zakonu zleciła wizytację terenu przewidzianego pod fundację opatom konwentów w Mogile i Sulejowie. O zarzuceniu planów zdecydował być może najazd Mongołów w roku 1241. Do pomysłu fundacji klasztoru powrócono po połowie wieku. W roli fundatora wystąpił książę Władysław Opolski, podejmujący wysiłek podniesienia poziomu zagospodarowania swych ziem. Władca nie tylko sprowadzał zakonników, ale także wspierał osadnictwo przybywających z zachodu kolonistów i zlecał lokacje miast. Powstanie opactwa wpisuje się zatem w wielki proces cywilizacyjnego rozwoju Śląska i Europy Środkowej w XIII w. Zgodnie z ustaleniami archeologów kościół klasztorny w Rudach wzniesiono około 1300 roku. Jako budulca użyto cegły, uzupełnionej w partiach konstrukcyjnych piaskowcem. Świątynia należała do największych na Górnym Śląsku. W pierwotnej architekturze rudzkiej bazyliki obecnych jest szereg elementów kojarzonych z gotykiem. Proporcje budowli wiążą ją jednak z tradycją romańską. Kościół klasztorny postrzegać wypada zatem jako przykład stylu przejściowego, łączącego cechy obu epok.

Siewierz

Pierwsza wzmianka o zamku w Siewierzu pochodzi z 1331. Być może jego budowę należy wiązać z przypuszczalnym, objęcie 1311 r, dzielnicy, rządów w Siewierzu przez, któregoś synów Kazimierza II bytomskiego Mieszka lub Jerzego lub na okres panowania książąt cieszyńskich (13 -1359). Zasadniczy zrąb gotyckiego zamku powstał w 2 poł. XIII w na zgliszczach drewniane o gródka kasztelańskiego o. Kwestia początków zamku wymaga dalszych badań historycznych i archeologicznych, Pierwsza (przed 1443 r.) niezależność Księstwa Siewierskiego nie trwała długo, gdyż już w 1337 r. Siewierz był w posiadaniu księcia bytomskiego Władysława, który w tym samym roku sprzedał zamek Siewierz wraz z całym podległym mu terytorium Kazimierzowi I, księciu cieszyńskiemu. W posiadaniu książąt cieszyńskich zamek pozostał do 1443 r, za wyjątkiem lat 1359- -1368, kiedy to został sprzedany Bolkowi II świdnickiemu. Książę ten w 1367 r, gościł z dworem na siewierskim zamku. W 1443 r. książę cieszyński Wacław popadłwszy w kłopoty finansowe sprzedał Księstwo Siewierskie z zamkiem biskupowi krakowskiemu, Zbigniewowi Oleśnickiemu. Na mocy wystawionego wówczas dokumentu kupna - sprzedaży, na kolejnych biskupów krakowskich przelana została pełna władza książęca, jaka nad Siewierzem przysługiwała książętom bytomskim i cieszyńskim. Z racji tego biskupi krakowscy. przyjęli świecki tytuł książąt siewierskich, a Księstwo Siewierskie nie zostało włączone do Polski, lecz stało się prawie niezależnym tworem politycznym z własnym wojskiem, surowym prawem, szlachtą, gospodarką, monetą. Ustrój Księstwa Siewierskiego w latach 1443 -1552 podobny był bardziej do ustroju ówczesnych państw zachodnioeuropejskich niż Polski, natomiast w okresie 1552 -1790 ewoluował do formy zbliżonej do monarchii stanowej.

TOSZEK

Źródła pisane potwierdzają istnienie grodu toszeckiego dopiero w 1222 roku, kiedy to wspomina się po raz pierwszy tutejszą kasztelanię i kasztelana Jakuba. Historycy twierdzą jednak zgodnie, że gród w Toszku istniał już z pewnością w XII wieku. Bo skoro toszecki kościół św. Piotra wymieniono po raz pierwszy w bulli papieża Innocentego z 1201 roku, to gród musiano tu postawić znacznie wcześniej. Prawdopodobnie kasztelania powstała za panowania Bolesława Krzywoustego. W okresie rozbicia dzielnicowego gród kasztelański w Toszku należał do kolejnych książąt śląskich z linii opolskiej, potem bytomsko – kozielskiej, wreszcie linii cieszyńskiej i oświęcimskiej. Największe znaczenie osiągnął zamek w Toszku w okresie długiego panowania księcia toszeckiego Przemysława (z linii oświęcimskiej) w XV stuleciu. Po wygaśnięciu linii Piastów przechodził w ręce magnatów zamek obronny przemienił się w wygodną rezydencję, która nie miała sobie równych w tej części Górnego Śląska.

- Zamek w Raciborzu, strona internetowa
- Zamek w Siewierzu, informacja zamkowa
- Zamek w Oświęcimiu, strona internetowa
- Zamek w Toszku, strona internetowa
- Klasztor w Częstochowie,strona internetowa
- Klasztor w Ruda Raciborskich,strona internetowa
- Katedra Opolska,strona internetowa
- Kościół i klasztor Franciszkamów,strona internetowa
- Wieża Piastowska, Rotunda,informacja turystyczna
- strona internetowa „VIA DUCALIS”
- zdjęcia Sylwester Kacprzyk