www.skladnica-gornoslaska.pl                             o stronie                             bibliografia                             kontakt

Historia - Granice Górnego Śląska

Z pojęciem geograficznym Górny Śląsk (Silesia Superior) spotykamy się w literaturze z zakresu historii Śląska od połowy XV wieku. Na jego ukształtowanie wpłynęło wyodrębnienie się linii książąt opolsko-raciborskich w XII wieku. Terytorialnie Górny Śląsk odpowiadał początkowo byłej dzielnicy opolsko-raciborskiej, następnie jednak jego zasięg ulegał zmianom. Tak np. w wiekach XV-XVIII nazwą tą określano tereny księstw: opolskiego, raciborskiego, cieszyńskiego oraz obszar Pszczyńskiego. W XIX i XX wieku Górny Śląsk odpowiadał w zasadzie terytorium rejencji opolskiej (utworzonej po kongresie wiedeńskim) i obejmował również dawne powiaty dolnośląskie: nyski, grodkowski i kluczborski.(1)

Śląsk jako region geograficzny posiada wyjątkowo dobre granice naturalne. Pod tym względem mało który region geograficzny może się ze Śląskiem równać. Jeśli pod pojęciem regionu geograficznego rozumiemy pewną krainę, związaną jednakowymi cechami geograficznymi i przyrodniczymi, które to cechy wyróżniają ją od innych krain sąsiednich, a które przy tem posiadają naturalne granice, zamykające ją w pewnej przestrzeni, to w Europie środkowej mało znajdziemy przykładów na określenie i zdecydowanie, czy dana kraina tworzy taką jednostkę naturalną, czy też nią nie jest. Śląsk jednak w całości może służyć, obok Czech właściwych i niziny węgierskiej, jako doskonały przykład regionu geograficznego.

Wystarczy spojrzeć na mapę fizyczną Europy środkowej, by określić granice naturalne Śląska. Tworzą je od południa Beskid Śląski, od zachodu Brama Morawska i Sudety, od wschodu Jura krakowsko-częstochowsko-wieluńska, a od północy granica ta jest otwartą, i kraina Śląska Górnego przechodzi stopniowo bez wyraźnych różnic geograficznych w Śląsk Dolny. (2)

Granica południowa

Granica południowa. Partsch swą pracę o Śląsku rozpoczyna ustępem o granicach, w którym zaznacza, że Śląsk posiada tylko jedną granicę naturalną na południu. (3)

Rozciągająca się u stóp Beskidu Śląskiego nizina nadwiślańska, która jest przedłużeniem "rowu podkarpackiego" ku zachodowi, oparta na zachodzie o Bramę Morawską i zwężająca się ku wschodowi aż do bramy krakowskiej, łączy tę część Górnego Śląska z ziemią krakowską. Drugim obniżeniem, łączącym nizinę nadwiślańską z ziemią krakowską, jest "rów krzeszowicki" i jego przedłużenie ku zachodowi przez Chrzanów aż do północnej krawędzi niziny, ciągnącej się od Tych przez Łaziska pod Rybnik i Racibórz do Odry. To obniżenie jako druga najdogodniejsza droga naturalna, wiążąca Śląsk Górny z Polską, łączy równocześnie Górną Odrę z Wisłą są to dwie najważniejsze arterie wodne Śląska. Ziemie te zresztą stanowiły integralną część księstwa krakowskiego, aczkolwiek geograficznie należą do Śląska Górnego. (4)

Granica wschodnia i północna

Granica wschodnia. Krawędź Jury krakowskiej, która stromą kwestą spada ku Śląskowi, a łagodnie pochyla się ku wschodowi, po swej wschodniej stronie posiada tak odrębne cechy krajobrazowe, tak inną budowę geologiczną i petrograficzną, tak inne cechy systemu hydrograficznego, oraz tworzy tak wybitnie odrębną dziedzinę gospodarczą, że uznanie jej za wschodnią granicę naturalną Śląska nie może budzić żadnych sprzeciwów. Na odwrót ziemie, położone na zachód od tej krawędzi, posiadają wszystkie wspomniane cechy wspólne, są ściśle związane systemem hydrograficznym Odry, tworzą wspólną dziedzinę gospodarczą tak ścisłą, że rozdział jej jest podziałem sztucznym, niema bowiem pomiędzy Jurą krakowską a Sudetami żadnej innej granicy naturalnej. (5)

Granica zachodnia i północna

Granica zachodnia i północna (między Górnym i Dolnym Śląskiem). Ten olbrzymi szmat ziemi od Beskidów aż do bagien nadsprewiańskich i baryczańskich składa się z dwóch różnych krajobrazowo i gospodarczo krain. Na południu rozciąga się kraina wyżynna i falista, na północy zaś kraina nizinna. Tam, gdzie kończą się falistości terenu wyżyny Śląskiej a rozpoczyna się nizina, biegnie granica pomiędzy Śląskiem Górnym i Dolnym. Przejście od jednej krainy do drugiej jest nieznaczne i w terenie mało widoczne, jednak daje się ono zauważyć pomiędzy Opolem a Brzegiem. W tym miejscu biegnie pas moren czołowych, ciągnących się wzdłuż Nisy Kładzkiej i Stobrawy do Namysłowa. Mniej więcej wzdłuż tej linii przeprowadzono granicę administracyjną pomiędzy regencją Opolską a Wrocławską.(6)

W czasie cofania się lodu lądowego ze Śląska Górnego w miejscach jego postoju tworzyły się wzgórza i wały moreny czołowej. Ślady ich znajdują się na północ od Raciborza. Na zapolu moren zaś znajdujemy podłużne, prostopadłe do kierunku moren piaszczyste wały ozowe. Znajdują się one licznie na południowy wschód od Brzegu, na południe od rzeki Widawy i w okolicy Namysłowa. (7)

Mapa - opracowanie mapy Sylwester Kacprzyk na podstawie książki "Śląsk jako regjon geograficzny" Wiktor Nechay z 1935 roku.

Literatura - źródła opracowania

(1)- Bolesław Reiner "Wyzwania i związki religijne w województwie śląskim 1922-1939" str.15

(2)- Wiktor Nechay "Śląsk jako regjon geograficzny" str.8

(3)- Wiktor Nechay "Śląsk jako regjon geograficzny" str.20

(4)- Wiktor Nechay "Śląsk jako regjon geograficzny" str.9

(5)- Wiktor Nechay "Śląsk jako regjon geograficzny" str.9

(6)- Wiktor Nechay "Śląsk jako regjon geograficzny" str.11

(7)- Wiktor Nechay "Śląsk jako regjon geograficzny" str.25

Literatura - dane bibliograficyne

- Bolesław Reiner "Wyzwania i związki religijne w województwie śląskim 1922-1939" - Instytut Śląski w Opolu - Opole 1977 r.

- Wiktor Nechay "Śląsk jako regjon geograficzny" - Wydawnictwa Instytutu Śląskiego - Katowice 1935 r.