www.skladnica-gornoslaska.pl                             o stronie                             bibliografia                             kontakt

Heraldyka - Barwy Piastów Górno¶l±skich


Barwy Piastów Górno¶l±skich



Drug± podstaw± herbu oprócz god³a s± barwy tego god³a. Po³±czenie barw z³otej i b³êkitnej uwa¿a siê za charakterystyczne dla heraldyki francuskiej i ruskiej, nieobce choæ rzadkie, by³o te¿ heraldyce niemieckiej. B³êkitne pole mia³ te¿ herb Moraw, notowany ju¿ w ¼ród³ach ju¿ oko³o 1399r. Ustalenie, jak± drog± barwy te przedosta³y siê na ¦l±sk, nie jest ³atwe. Bardzo prawdopodobne jest mo¿liwo¶æ wp³ywów za po¶rednictwem krajów po³udniowo-europejskich, a zw³aszcza s±siednich Wêgier. W tym czasie ró¿norodne zwi±zki ³±czy³y dwór Arpadów z Francj± i s±siaduj±cymi z ni± krajami niemieckimi, co znalaz³o wyraz miêdzy innymi w licznych ma³¿eñstwach . Z dworem wêgierskim by³ blisko zwi±zany Kazimierz I, o czym ¶wiadczy jego udzia³ w wyprawie krzy¿owej króla Andrzeja II. Ksi±¿ê utrzymywa³ ponadto bliskie zwi±zki z dworami po³udniowo-europejskimi, czego wynikiem by³o jego ma³¿eñstwo z Wiol±. Jest wiêc niemal pewne, ¿e zetkn±³ siê te¿ z heraldyk± francusk± i to zadecydowa³o o wyborze barw herbu. Po æwieræwiekowej przerwie zosta³y one ponownie przywrócone i utrwalone przez syna W³adys³awa, który ostatecznie uformowany herb przekaza³ swoim potomkom. Ci za¶ trzymali go w formie nie zmienionej jako dowód ³±cz±cego ich pokrewieñstwa, mimo ró¿nie uk³adaj±cych siê miêdzy nimi stosunków.

Herb ksiêstwa opolskiego

Opole - Ko¶ció³ Ojców Franciszkanów w Opolu, wej¶cie do kaplicy piastowskiej- Orze³ Ksiêstwa Opolskiego

Opole - Katedra Opolska nagrobek Ksiêcia Jana II Dobrego - Orze³ Ksiêstwa Opolskiego i Raciborskiego wed³ug testamentu



Pierwszy barwny wizerunek herbu dochowa³ siê w Wappensaal zamku Lauf — w b³êkitnym polu srebrny orze³. Dok³adniejszy rysunek i barwy zawiera herbarz Gerlego. Wed³ug podanej przezeñ wersji herbem ksiêcia opolskiego by³ z³oty orze³ w b³êkitnym polu ze z³otym klejnotem i b³êkitnymi labrami. Wyj±tkowo dok³adny przekaz ¶wiadczy, ¿e Gerle doskonale zna³ herb W³adys³awa Opolczyka, bêd±cego wówczas u szczytu swej kariery politycznej. To sprawia, i¿ zas³uguje na wiêksze zaufanie. Nastêpny barwny wizerunek herbu przyniós³ Codex Bergshammar, przerysowuj±c go zreszt± wiernie z Gerlego. Z³oto-b³êkitne barwy herbu potwierdza te¿ herbarz Grunenberga, przekazuj±c go dwukrotnie. Natomiast pó¼niejszy Wernigeroder Wappenbueh przedstawia w b³êkitnym polu srebrnego, ukoronowanego or³a, co dowodzi, ¿e w tym przypadku wiadomo¶ci autora nie by³y zbyt ¶cis³e. Najbardziej wiarygodnym poza¶l±skim ¼ród³em jest kronika D³ugosza, któremu herb ksi±¿±t opolskich, czêstych go¶ci na krakowskim dworze królewskim, znany by³ najpewniej z autopsji . Opieraj±c siê na jego przekazach, za barwy herbu opolskiego nale¿y uznaæ z³otego or³a w b³êkitnym polu. Takie same barwy ma te¿, pochodz±cy z tego samego okresu, zwornik herbowy w kaplicy ¶w. Anny w opolskim ko¶ciele franciszkañskim, bêd±cym nekropoli± tej linii Piastów. Kaplica zosta³a przebudowana za rz±dów :Miko³aja I i jego to herb umieszczono ja zworniku . Nie zmieniony w barwie herb odziedziczy³ nastêpnie syn Miko³aja I, Jan II Dobry, co jednoznacznie stwierdza testament ksiêcia, w którym opisa³ dok³adnie swoje odziedziczone po przodkach god³o — w b³êkitnym polu z³oty ukoronowany orze³. Tak± wersjê przekazuje te¿ herbarz Konrada Schnitta, wspó³czesny ksiêciu Janowi II. Zawarty w nim wizerunek przedstawia w b³êkitnym polu z³otego, ukoronowanego or³a oraz b³êkitno-z³oty klejnot w postaci dwóch rogów, zwiniêtych u góry takiej samej barwy labry. Herb ten zosta³ wiernie powtórzony wed³ug jednej z wersji herbarza Grunenberga.

Herb ksiêstwa cieszyñskiego

Dokument Ksiêcia Wac³awa III - Zøízení zemské kní¾etství tì¹ínského - Orze³ Ksiêstwa Cieszyñskiego



Herb drugiej górno¶l±skiej linii piastowskiej cieszyñskiej pojawi³ siê na kartach herbarzy prawie sto lat pó¼niej. Pierwszy- zachowany wizerunek przynosi Codex Bergshammer, wed³ug którego herbem cieszyñskim by³³ z³oty orze³ w b³êkitnym polu. wizerunek ten zosta³ przerysowany wcze¶niejszego, nie dochowanego i nieznanego ¼ród³a, z którego — jak siê przypuszcza — korzysta³ autor Codexu. Wiarygodno¶æ tego przekazu potwierdzaj± pó¼niejsza ¼ród³a, a jednym z nich jest polichromowany zwornik ko¶cio³a parafialnego w Starym Bielsku, na którym w b³êkitnym polu jest z³oty ukoronowany orze³. Bielsko by³o rezydencj± niektórych ksi±¿±t cieszyñskich, miêdzy innymi Fryderyka Kazimierza, i st±d barwny herb na zworniku. Tak samo herb cieszyñski notuje Herbarz ¶l±ski, dodaj±c or³owi czerwony jêzyk, wysuwaj±c siê ze wspó³otwartego dzioba. Najciekawszy opis herbu ksi±¿êcego, którego autorem jest Baltazar Exner z Jeleniej Góry, znany panegirysta ¶l±ski i przez kilka lat wychowawca ostatniego Piastowicza cieszyñskiego. W poetyckiej formie — dok³adnie opisuje jako herb ksiêstwa cieszyñskiego jako blado¿ó³ty orze³ w b³êkitnym polu.

Herb ksiêstwa raciborskiego i bytomskiego

Bytom - obraz Ksiêcia Kazimierza I Bytomskiego w ko¶ciele NMP w Bytomiu - Orze³ Ksiêstwa Bytomskiego



Barw dwóch linii ksi±¿êcych raciborskiej i bytomskiej — nie dochowa³y wspó³czesne im ¼ród³a. Ich prawdopodobne barwy znane s± z pó¼niejszych o kilka wieków przekazów, które, jakkolwiek nie mog± byæ traktowane jako w pe³ni wiarygodne, zas³uguj± na wzmiankê. Po ¶mierci ostatniego Piasta raciborskiego, Leszka, ksiêstwo to przesz³o na kilka wieków - rêce Przemy¶lidów opawskich, którzy zatrzymali te¿ herb piastowski, u¿ywaj±c go razem z rodowym. Po³±czenie obu gode³ na wspólnej tarczy przekaza³ herbarz Siebmachera, powsta³y w kilkana¶cie lat po ¶mierci ostatniego ksiêcia opawsko-raciborskiego Walentego (zmar³ w 1521 roku). Po prawej stronie dzielonej w s³up tarczy widniej z³oty orze³ w b³êkitnym polu. Natomiast barwna wersja herbu bytomskiego znana jest jedynie z XVII-wiecznych portretów ksi±¿êcych w bytomskim ko¶ciele Mariackim — w b³êkitnym polu z³oty orze³ .

Herb ksiêstwa o¶wiêcimskiego i zatorskiego

Ko¶ció³ ¦w. Wojciecha i Jerzego, Wac³aw I zatorski - Orze³ Ksiêstwa Zatorskiego (na tarczy)



Odmiennym zagadnieniem s± barwy herbów ksiêstw o¶wiêcimskiego i zatorskiego, podane przez Bartosza Paprockiego. Wed³ug niego herbem ksiêstwa zatorskiego by³ bia³y orze³ ze z³ot± liter± Z na piersi w czerwonym polu. a ksiêstwa o¶wiêcimskiego — czarny orze³ ze z³ot± liter± O w b³êkitnym polu. Niemniej oba herby pod wzglêdem barw stanowi± osobliwe zjawisko na tle ¶l±skiej praktyki heraldycznej, wed³ug której herb nowo powsta³ej dzielnicy zachowywa³ choæby czê¶ciowo barwy ksiêstwa, z którego siê wyodrêbni³. Powstanie odrêbnego w barwie herbu ksiêstwa o¶wiêcimskiego by³oby przypadkiem bez precedensu , dotychczasowej heraldyce ¶l±skiej. Ponadto podana przez Paprockiego ró¿nica barw miêdzy ksiêstwem zatorskim a o¶wiêcimskim sugeruje jeszcze jedn± zmianê barw herbu jednego z nich i to w sposób przekre¶laj±cy jakiekolwiek zachodz±ce miêdzy nimi zwi±zki. Zmiana ta musia³aby nast±piæ w XV wieku. Innym istotnym zagadnieniem jest ten sam zestaw barw herbu o¶wiêcimskiego czarny orze³ w b³êkitnym polu bêd±cy zaprzeczeniem jednej z podstawowych zasad heraldyki o nienak³adaniu barwy na barwê. Zasady tej bardzo ¶ci¶le przestrzega³a heraldyka piastowska, tote¿ i pod tym wzglêdem herb o¶wiêcimski by³ by bezprecedensowym, trudnym do wyja¶nienia wyj±tkiem. Barwy drugiego herbu, zatorskiego bia³y orze³ w czerwonym polu jakkolwiek poprawne pod wzglêdem ich doboru, s± równie¿ niezwyk³e w heraldyce górno¶l±skiej. Powy¿sze wywody wykluczaj± wiêc piastowski rodowód samych barw obu herbów. Najpewniej wzorem innych ksiêstw górno¶l±skich Piastowie o¶wiêcimscy zatrzymali barwy god³a swej linii ojczystej na b³êkitnym polu z³otego or³a. Zmiana barw obu herbów nast±pi³a w momencie inkorporacji ksiêstw do Polski, aby w ten sposób przeci±æ wszelkie zwi±zki nowo nabytych ziem ze ¦l±skiem.


Do opracowania u¿yto fragmentów ksi±¿ki Ma³gorzaty Kaganiec "Heraldyka Piastów ¦l±skich 1146-1707"

Literatura - ¼ród³a opracowania


- "Heraldyka Pistów ¦l±skich 1146-1707" - Ma³gorzata Kaganiec

© 2011 - 2019 SK£ADNICA GÓRNOSL¡SKA
Œ Wszelkie prawa autorskie zastrze¿one. Kopiowanie materia³ów dozwolone tylko za zgod± w³aciciela.
W£A¦CICIEL I ADMINISTRATOR STRONY Sylwester Kacprzyk - Firma Us³ugowo-Handlowa Geometrico