www.skladnica-gornoslaska.pl                             o stronie                             bibliografia                             kontakt

ARCHITEKTURA - DREWNIANE KOŚCIOŁY

MAPA DREWNIANYCH KOŚCIOŁÓW

GŁÓWNE TYPY DREWNIANYCH KOŚCIOŁÓW

I rodzaj opisu

TYP ŚLĄSKI - rozstaw krokwi dachowych jest dostosowany do szerokości poszczególnych części budynku. Taki dach może być wyższy nad nawą i niższy nad prezbiterium (np, kościół w Mikuszowicach Krakowskich) lub mieć nad każdą częścią niemal jednakową wysokość przy innym nachyleniu połaci (jak w wielu kościołach śląskich).(1)

TYP MAŁOPOLSKI - nawa oraz węższe od niej prezbiterium są nakryte wspólnym dachem jednokalenicowym. Rozstaw krokwi dachowych jest dostosowany do szerokości prezbiterium. Konstrukcja takiego dachu nie może być wsparta na zrębie nawy, bo ten jest od niej szerszy. Główne belki zrębu prezbiterium są więc przedłużone nad nawę, stwarzając oparcie dla krokwi. Wystające, boczne części nawy są osłonięte przedłużonymi połaciami dachu głównego lub osobnymi daszkami pulpitowymi (rozwiązanie prawdopodobnie starsze, rzadziej spotykane), co jest możliwe dzięki obniżeniu ścian. Wnętrze kościoła przykrywa strop plaski, w bocznych częściach nawy obniżony odpowiednio do wysokości zrębu. Te obniżone fragmenty stropu nawy wyglądają jak skrzynie - są to tzw. zaskrzynienia. Konstrukcja ta zwana jest systemem więźbowo-zaskrzynieniowym i występuje w większości starych świątyń na terenie Małopolski. Dodatkowo może być wzmocniona za pomocą zaczepów.(1)

II rodzaj opisu

TYP ŚLĄSKI (1)
- rozstaw krokwi nad nawą i prezbiterium niezależne
- prezbiterium na planie czworokąta


TYP MAŁOPOLSKI(1)
- rozstaw krokwi nad nawą równy rozstawowi znad prezbiterium
- prezbiterium zamknięte wielobocznie


Odmiany regionalnych kościołów (wg Bykowski Drewniana Architektura Kościelna w Małopolsce) (1)

SŁOWNIK TERMINÓW I POJĘĆ(2)

GONT (szyndzioł) - niewielka deseczka, najczęściej prostokątna z wpustem i wypustem, układana w dwóch warstwach zachodzących na siebie. W kościołach drewnianych często stosowany rodzaj pokrycia dachów a także ścian.

HEŁM - ozdobne zwieńczenie wieży lub wieżyczki na sygnaturkę; najczęściej ma kształt kopulasty, baniasty lub cebulasty. Patrz: dach.

JĘTKA - poziomy element konstrukcyjny trójkątnego wiązara dachowego o ustroju krokwiowo-jętkowym, łączący w górnej jego części parę krokwi i zabezpieczające przed rozsunięciem.

NAWA - centralna, najobszerniejsza część kościoła przeznaczona dla wiernych.

PODCIENIA (soboty) - wsparte na stu- pach niskie zadaszenie otaczające cały kościół lub tylko jego części. Nazwa pochodzi stąd, że w sobotach chronili się wierni, którzy mieszkając daleko, przychodzili pod kościół już w sobotę i oczekiwali całą noc na niedzielną mszę Św. Podcienia mogą być: otwarte - utworzone tylko z daszku i słupów; zamknięte - dodatkowo oszalowane, dzięki czemu powstaje zamknięte pomieszczenie. Chronią one także budowlę przed niekorzystnymi wpływami warunków atmosferycznych.

PREZBITERIUM - część kościoła pierwotnie przeznaczona dla duchowieństwa i mieszcząca ołtarz główny. Może być zamknięte:
1. prostokątnie (ścianą płaską), co jest charakterystyczne dla świątyń podhalańskich,
2. wielobocznie - w większości innych opisywanych kościołów.


KALENICA - pozioma linia będąca miejscem styku dwóch połaci dachowych. Jednocześnie ich górna krawędź.

KROKIEW - element konstrukcji trójkątnego wiązara dachowego, pochyła belka podtrzymująca konstrukcję pokrycia dachowego.

KRUCHTA - przedsionek przy nawie lub zakrystii, przez który wchodzi się do kościoła.

KONSTRUKCJA ZRĘBOWA (wieńcowa, blokowa) - drewniana konstrukcja ścian utworzona z poziomych bali ułożonych jeden na drugim i połączonych za pomocą odpowiednich nacięć — tzw. zrębów; jest bardzo mocna i wy- trzymała. Taką konstrukcję mają niemal wszystkie kościoły drewniane na opisywanym terenie (jedynie wieże mają zazwyczaj konstrukcje słupową lub słupowo-ramową).

KONSTRUKCJA SŁUPOWA (szkieletowa, słupowo-ramowa) - konstrukcja ścian utworzona z belek pionowych (słupów), poziomych (rygli) i ukośnych (zastrzałów) tworzących razem ażurowy szkielet, który zazwyczaj obija się deskami lub wypełnia innym materiałem. W ten sposób rzadko budowano kościoły. Niemal zawsze konstrukcję szkieletową mają wieże kościelne, gdyż utrzymuje ona łatwo sity powstające podczas kołysania się ciężkich dzwonów. W przypadku wież i wolno stojących dzwonnic konstrukcję szkieletową nazywa się najczęściej słupową lub słupowo-ramową.

Literatura:

Fragmenty z książki:
"KOŚCIOŁY, KAPLICE I DZWONNICE DREWNIANE WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE" - Bronisław Cenda
- (1) str 281 - (2) str 282 - 285
Strona::
www.skptg.om.pttk.pl